Postoje mnoge stručne analize i gledišta koja govore o načinima ispoljavanja i trajanja ruskog uticaja u raznim područjima u svijetu, ovisno o procjeni ruskog vojnog i političkog vrha. Trenutno Ruska Federacija svoj uticaj ostvaruje u regionima Srednjeg Istoka, u dijelovima Azije, Afrike, Evrope i Latinske Amerike. Glavni alati koje Rusija koristi da bi postigla svoje ciljeve i ostvarila puni uticaj na geopolitičkoj karti svijeta su prisila, kooptacija i subverzija.
Rusko mješanje u unutrašnje stvari država koje su im meta
Prisila vojnim sredstvima manje je primjenjena i manje značajna za Zapadni Balkan nego za druge regije izložene ruskom djelovanju i one regije u kojima je slabije američko prisustvo. Rusija ima svoje stalne vojne baze u Siriji, Libiji i Sudanu. Ima i oko 1.500 vojnika us području Transdniestria u Moldaviji, oko 7.000 u području Abhazije i Južne Osetije, oko 2.000 vojnika u Nagorno Karabahu, u Armeniji oko 3.500 vojnika, i u Siriji oko 4.000.
U Libiji je Ruska Federacija prisutna preko pripadnika privatne vojne kompanije Wagner, koji se bore uz pobunjeničkog komandanta Khalifa Haftara. Posebno značajnim uspjehom Rusije se smatra sporazum sa Sudanom, potpisan krajem 2020. godine na rok od 25 godina, kojim je predviđeno da Rusija u luci Port Sudan izgradi pomorsku bazu, gdje može biti stacionirano do 300 vojnika, te do četiri vojna broda, uključujući i one na atomski pogon.
S druge strane, meka prisila graniči se s poremećajima u državama koje su u zoni ruskog interesa. Kroz mnogo različitih instrumenata Rusija nastoji ostvariti svoj interes, a među njima: tvrda vojna moć, manipulacija ekonomskim vezama, miješanje u unutrašnje stvari drugih zemalja i ciljane informativne kampanje s ciljem uticaja na javno mnijenje.
Mješanje u unutrašnju politiku je nešto što Rusija sve više primjenjuje, a što je vidljivo i u Bosni i Hercegovini kroz istupe ruskih ambasadora koji otvoreno zastupaju tezu da BiH ne treba biti dio NATO-a. Konkretan slučaj u regionu bila je i podrška koju je Rusija pružila nacionalističkim aktivistima u zemljama koje su proevropske, čak i članice NATO-a, poput Crne Gore i Sjeverne Makedonije.
Vojno prisustvo
Zbog posljedica nedavne prošlosti postoji realna opasnost da bi se mirne političke aktivnosti (antivladine demonstracije) mogle lako pretvoriti u međuetničko i međunacionalno nasilje sa tendencijom širenja na region. Aktivno vojno prisustvo Rusije u regionu Zapadnog Bakana još nije ostvareno, ali zajedničke vojne vježbe sa Srbijom, kao i prodaja savremenog vojnog naoružanja i sredstava Srbiji, doveli su do mini utrke u naoružavanju u Jugoistočnoj Evropi. Tako da je indirektno i prisila vojnim sredstvima prisutna u regionu Zapadnog Balkana, na način dodatnog naoružavanja i obučavanja iniciranog vojnom saradnjom Rusije sa Srbijom.
Kooptacija je ruski instrument koji je Rusija odabrala kao najčešće korišten na Zapadnom Balkanu. Moskva je izgradila partnerstva i saveze sa lokalnim nosiocima vlasti u Srbiji i Republici Srpskoj u Bosni i Hercegovini. Motivacije za odabir za rad s ruskom državom ili njenim opunomoćenicima i kooperantima razlikuju se jer neki imaju koristi od direktne novčane dobiti u obliku rente, drugi imaju prednost u pogledu upravljanja međudržavnim odnosom snaga na regionalnom ili domaćem nivou. Stoga se Srbija uskladila s Rusijom kako bi maksimizirala svoj utjecaj na kosovsko pitanje, ali i zato što su uzastopne vlade nastojale izvući korist iz investicija i poslovnih veza, bez sumnje uključujući povratne udarce i sporedne isplate. Rusija se, također, pokazala neophodnim saveznikom Milorada Dodika u nastojanju da učvrsti svoju vlast nad Republikom Srpskom i odupre se pritiscima Zapada.
Subverzija je ilustrirana taktikama kao što su (ne)informativne kampanje i otvorena ili prikrivena podrška radikalnim antizapadnim akterima (stranke i građanska udruženja). Na Zapadnom Balkanu najbolji primjer daju napori da Crna Gora (2015-16) i Sjeverna Makedonija (2017-18) blokiraju pristupanje NATO-u. U oba slučaja, Rusija je raspirivala plamen unutrašnjih kriza da bi osujetila širenje NATO-a.
Jedna od prednosti subverzije je njena niska cijena. Po onome što trenutno radi, Rusija nema neki dugoročni plan za Balkan, osim što na sve načine opstruira Zapad, a čini se da nije spremna trošiti oskudne ekonomske i vojne resurse i riskirati ozbiljnije, poput direktne konfrontacije s NATO-om. Umjesto toga, iskorištava slabosti i slijepe tačke zapadne politike.
Kooptacija i subverzija na Balkanu
Trenutna dešavanja posebno u BiH, ali i u Crnoj Gori, pa i Sjevernoj Makedoniji, potvrđuju da su alati ruskog djelovanja na Zapadnom Balkanu ostali isti uz jasniju i snažniju rusku diplomatsku aktivnost u ovom regionu.
Često se za ruski uticaj na Balkanu vežu i desničarske organizacije koje su zadnjih desetak godina prisutne u ovom regionu, među kojima su Balkanska kozačka vojska, Noćni vukovi, neke krajnje desničarske omladinske organizacije, i sl. Iako nema dokaza da su te organizacije pod direktnim pokroviteljstvom zvaničnih ruskih institucija, postoje informacije da su dobili finansijsku podršku od ruske države, naročito kada prave turneje po bakanskim državama.
Moskva podržava slične, rubne, nacionalističke organizacije i krajnje desničarske ličnosti i drugdje u Evropi kako bi podstakli politički i socijalni nesklad u zemljama sa mnogo jačim i otpornijim institucijama od onih koje postoje u Bosni i Hercegovini.
Istraživanja provedena u BiH skrenula su pažnju na noviji primjer koji ukazuje na to da Rusija nastavlja sa podrškom nevladinim udruženjima, a nedavni primjer je izazvao dosta pažnje jer je podržana organizacija Sveti Georgije iz Lončara kod Brčkog. Grupa muškaraca iz Lončara u blizini Brčkog, uniformno obučenih u crne dukserice s natpisom “Rusija”, već duže od godinu dana se predstavlja kao humanitarna organizacija spremna pomoći svima. Ali kriminalna prošlost vođe, odavanje počasti optuženom za ratne zločine i interesovanje policije otkrivaju drugo lice ove skupine, odnosno da su po policijskim podacima ta lica sigurnosno interesantna.
Prema istraživanju BIRN-a, ova organizacija se na svojoj Facebook stranici zahvalila svojim pristalicama i navela da “posebnu zahvalnost dugujemo našoj majci Rusiji i njenoj ambasadi u Bosni i Hercegovini na čelu sa ambasadorom, njegovom ekselencijom Igorom Kalabuhovom“. Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srpske potvrdilo je da “nadgleda“ grupu, dok je tužilaštvo Brčko Distrikta potvrdilo da je lider grupe Srđan Letić pod istragom zbog navodne povrede jednog lica. No, nakon istraživanja BIRN-a iz ove grupe su saopćili da je to urađeno kako bi se skrenula pažnja s “migrantske krize, islamizacije Balkana i krize s koronavirusom“.
Skandali u crnogorskom obavještajnom sistemu
Dešavanja nakon promjene vlasti u Crnoj Gori pokazuju i hrabrije ruske korake na obavještajnom polju, koji su kulminirali u martu 2021. godine kada je vršilac dužnosti direktora Agencije za nacionalnu bezbjednost (ANB), Dejan Vukšić, u materijalima dostavljenim poslanicima Odbora za bezbjednost otkrio imena, funkcije i djelokrug rada domaćih operativaca ANB-a i – kršeći zakon i protokole NATO-a – razotkrio identitet agenata CIA-e koji su boravili u Crnoj Gori.
Prema informacijama Pobjede, u jednoj službenoj zabilješci sa sastanka u Agenciji za nacionalnu bezbjednost precizno su navedena imena crnogorskih operativaca koji su sarađivali sa zapadnim kolegama iz CIA-e u više operacija. Osim navođenja imena, Vukšić je u informaciji dostavio i detaljne opise rada agenata ANB-a, kao i linije rada u različitim operacijama. Inače, to nije prvi skandal koji potresa crnogorski obavještajni sistem, naime dolaskom nove vlasti novi šef ANB-a Dejan Vukšić smijenio je deset načelnika odsjeka u ANB-u, a neki su se sami penzionisali, što se smatra udarom na ovu obavještajnu agenciju.
Osim toga promijenjeni su i kadrovi u Obavještajno-sigurnosnom direktoratu Ministarstva odbrane Crne Gore, nakon čega je Savo Kentera, predsjednik Atlantskog saveza Crne Gore, ocijenio da je Rusija u potpunosti preuzela kontrolu nad sektorom sigurnosti u Crnoj Gori. Nakon što je objavljeno da je Aleksandar Šaranović imenovan vršiteljem dužnosti direktora Obavještajno-sigurnosnog direktorata, te da je major Ivica Simonović postavljen za glavnog inspektora OBS-a, a Radule Čović za njegovog pomoćnika, rasplamsala se polemika u javnom prostoru Crne Gore.
Procrnogorski mediji tvrde da je Simonović školovan u Rusiji, da je proruski orijentiran, što, navodno, niti ne skriva, a navode i da na svom mobitelu kao melodiju zvona koristi rusku himnu. Zastupnik SDP-a Crne Gore, Raško Konjević, od premijera Krivokapića je tražio pojašnjenje o Čoviću za kojega se tvrdi da je, dok je bio u štabu NATO-a u Poljskoj na pripremama za odlazak u misiju u Latviju, hitno vraćen u zemlju jer je počinio “teže prekršaje s dokumentima NATO-a“.
Udari na Obavještajno-sigurnosnu agenciju BiH
U komentaru Međunarodnog centra za odbranu i sigurnost iz Estonije su za imenovanje Vukšića na čelo ANB-a, naglasili da je ono izazvalo konsternaciju među posmatračima i prije incidenta u Parlamentu. Nekoliko crnogorskih portala objavilo je anonimne materijale o njegovim ruskim vezama, uključujući veze s nedavno preminulim gradonačelnikom Moskve, Jurijem Lužkovim. Nakon skandala sa parlamentom, retorika Vukšićevih kritičara postala je još oštrija. Neki novinari su direktora ANB-a nazivali “ruskim špijunom“ i “trojanskim konjem u NATO-u“.
Kada se analizira udar na obavještajno-sigurnosni sistem Crne Gore, koja je članica NATO-a, te ako se uzme u obzir način djelovanja i širenja ruskog uticaja na Zapadnom Balkanu, vidljivo je da su dešavanja u pojedinim državama dosta slična, odnosno da su korištene iste ili slične metode. U tom kontekstu se mogu posmatrati i udari na Obavještajno-sigurnosnu agenciju BiH, odnosno pokušaji da se ta agencija diskreditira u javnosti, da se njeno djelovanje i aktivnosti kompromituju, te da se postave kadrovi koji su proruski orjentisani ili imaju vezu sa političarima koji imaju direktnu podršku Ruske Federacije.
Svi ovi pokazatelji i navedeni primjeri jasno govore da regionu nedostaje adekvatna infrastruktura potrebna za borbu protiv malignog ruskog uticaja i dezinformacija koje su sastavni dio ruske globalne interesne inicijative. To je rezultat inherentno slabih institucionalnih postavki unutar država regiona, pa tako i BiH, te posljedica pozitivnih ili neutralnih stavova mnogih aktera prema Rusiji koji njen uticaj ne smatraju ozbiljnom prijetnjom.
Izvor: avangarda.ba, Foto: YouTube